Mocno ograniczony repertuar żywieniowy i niechęć do próbowania nowych produktów może być zwiastunem wybiórczości pokarmowej, której doświadcza większość dzieci ze spektrum autyzmu. Jednak istnieją rozwiązania, które poprawiają relację pociechy z jedzeniem. Potrzebna jest interdyscyplinarna diagnostyka i wsparcie oraz duża determinacja i skrupulatność opiekunów. Poszukiwanie optymalnych rozwiązań, układanie jadłospisu oraz stopniowe rozszerzanie zakresu spożywanych pokarmów są bowiem niezwykle czasochłonne.

Odżywianie odgrywa kluczową rolę w procesie rozwoju dziecka, zarówno pod względem fizycznym, jak i emocjonalnym czy społecznym. Wszelkie nieprawidłowości w tym zakresie mogą determinować dotkliwe konsekwencje. Mogą nimi być np. niedożywienie i zaburzenia wzrastania, problemy z koncentracją i ze zdolnościami poznawczymi czy opóźnienia w zakresie rozwoju motorycznego i oralnego. Konsekwencją może także być negatywny wpływ na relacje społeczne, jak również utrwalenie niewłaściwych wzorców żywieniowych. Brzmi niepokojąco?

Niestety. Szczególnie dla rodziców i opiekunów autystycznych dzieci. Szacuje się bowiem, że nawet 70% dzieci z autyzmem doświadcza wybiórczości pokarmowej, czyli stanu, w którym osoba dysponuje ograniczonym repertuarem spożywanych pokarmów lub stroni od próbowania specyficznych produktów lub grup produktów. Zjawisko to znajduje odzwierciedlenie np. w ściśle określonych preferencjach tekstur lub konsystencji przyjmowanego jedzenia czy też w niechęci do sięgania po nowe smaki.

JAKIE PRZYCZYNY STOJĄ ZA WYBIÓRCZOŚCIĄ POKARMOWĄ?

Wybiórczość pokarmowa u dzieci ze spektrum autyzmu znajduje źródło w sferze biologicznej i behawioralnej. Obok nieprawidłowo działającego układu pokarmowego, co przejawia się np. refluksem czy bólem brzucha, przyczyną może być nadwrażliwość na specyficzne smaki, zapachy bądź tekstury wynikająca ze zwiększonej wrażliwości sensorycznej dziecka. Z kolei trudności z przetwarzaniem sensorycznych bodźców prowadzą do neofobii pokarmowej, czyli niechęci do próbowania nowych potraw. Niekiedy autystyczne dzieci odrzucają pokarm ze względu na jego konsystencję, wygląd, barwę, fakturę, a nawet temperaturę czy sposób podania.

Nie bez znaczenia są również czynniki emocjonalne i środowiskowe. Kiedy dziecko z autyzmem poddane jest stresowi lub odczuwa napięcie emocjonalne, może zarówno odmawiać przyjmowania pokarmu, jak i dążyć do kompensacji odczuwanych emocji poprzez wybór i konsumpcję określonych potraw czy produktów. Dlatego duży wpływ na kondycję młodej autystycznej osoby ma środowisko, w którym żyje, czyli rodzina i jej styl odżywiania. Nie bez znaczenia są także przyjęte w najbliższym otoczeniu rytuały związane z posiłkami i codzienne rutyny, które dzięki swojej stałości stanowią filar przewidywalności i dają poczucie bezpieczeństwa. Złamanie znanych dziecku „kodów funkcjonowania” może je destabilizować i prowadzić do wybiórczości pokarmowej.

DIAGNOSTYKA WYBIÓRCZOŚCI POKARMOWEJ

Zagadnienie, o którym piszemy, może mieć zróżnicowane źródła i niekoniecznie musi być związane z trudnościami w przetwarzaniu sensorycznym. Zdarza się również, że ten sam objaw u badanych dzieci ma zupełnie inne podstawy. Samo to demaskuje skalę złożoności problemu i zaprasza do otwartości w zakresie jego diagnostyki oraz wsparcia terapeutycznego. Interdyscyplinarne podejście do zagadnienia wybiórczości pokarmowej daje nadzieję na odnalezienie optymalnych metod, które otworzą dziecko na nowe produkty czy potrawy.

Ważne jest, aby poza czynnikami sensorycznymi diagnozie podlegały też aspekty motoryczne i emocjonalne. Dlatego warto włączyć do procesu identyfikowania źródeł problemu i odnajdywania indywidualnej ścieżki żywienia specjalistów z różnych dziedzin – począwszy od terapeuty integracji sensorycznej czy dietetyka, przez logopedę, aż po psychologa i lekarza.

JAK POZYTYWNIE WPŁYWAĆ NA ZMIANĘ ZACHOWAŃ ŻYWIENIOWYCH?

Nie istnieje uniwersalny sposób rozwiązujący zagadnienie wybiórczości pokarmowej. To, co skutkuje w przypadku jednego dziecka, niekoniecznie musi być receptą dla innego. Warto jednak sięgać po metody, które mogą okazać się rozwojowo wspierające i wpływające na zmianę zachowań żywieniowych młodego człowieka. Oto kilka z nich:

• Zwracaj uwagę, jakich produktów unika Twoja pociecha;
• Stopniowo wprowadzaj nowe produkty, posiłki lub połączenia produktów, aby nie zniechęcić dziecka do proponowanych zmian i pozwól mu eksperymentować z jedzeniem;
• Wprowadzaj dziecko w arkana gotowania, zachęcaj je do układania potraw uwzględniających zróżnicowane jedzenie i nagradzaj za próbowanie nowych produktów;
• Zapobiegaj podjadaniu między posiłkami;
• Pozwól dziecku na eksperymentowanie z różnymi narzędziami do jedzenia i zapoznanie się z nimi, ponieważ mogą mieć wpływ na jego relację z pokarmem;
• Stymuluj zmysły smaku i węchu, zachęcając dziecko do rozpoznawania spożywanych produktów i opisywania ich;
• Nie zmuszaj do jedzenia, ponieważ presja może przynieść odwrotny efekt i spowodować widoczne konsekwencje na lata;
• Zadbaj o ograniczenie czynników rozpraszających w trakcie posiłków, ponieważ sprawiają, że dziecko je nieświadomie i zupełnie nie uczy się jedzenia;
• Zapewnij dziecku możliwość spożywania posiłków w rodzinnym gronie, dzięki czemu zyskuje ono okazję, by oswajać się z nowymi potrawami w bezpiecznym otoczeniu;
• Skorzystaj z responsywnego modelu karmienia, w którym opiekun decyduje, gdzie, kiedy i co będzie podane do jedzenia w ramach produktów, jakie dziecko lubi, zna i akceptuje; z kolei dziecko decyduje ile zje, co zje i czy w ogóle zje.

METODA FOOD CHAINING

To, co je i w jaki sposób je dziecko z wybiórczością pokarmową, na ogół nie jest dziełem przypadku. Metoda Food Chaining to skuteczne narzędzie wspierające najmłodszych borykających się z problemami żywieniowymi. Polega na stopniowym włączaniu nowych pokarmów do diety przy wykorzystaniu dotychczasowych nawyków żywieniowych oraz preferencji pociechy w zakresie smaku, tekstury czy cech spożywanego dotąd jedzenia. Z kolei celem tworzenia łańcucha żywieniowego jest maksymalizacja różnorodności wybieranych produktów dzięki wprowadzaniu takich, które posiadają podobne właściwości sensoryczne.

W praktyce wygląda to tak, że do listy pokarmów o tych samych cechach (smak, konsystencja, tekstura), które dziecko chętnie spożywa, dodaje się nowe, a po ich zaakceptowaniu następne. Na początku dodawane produkty powinny mieć wspólne cechy, np. chrupkość, miękkość, słodkość itp. Po osiągnięciu etapu, w którym zakres spożywanych pokarmów o podobnych cechach zostanie rozbudowany w zadowalającym zakresie, można zacząć dołączać produkty o zróżnicowanym smaku i konsystencji.

Ważne jest, by nawigować preferencje i postępy dziecka w rozszerzaniu spożywanej gamy produktów. Pomoże w tym dzienniczek żywieniowy, w którym dużą wagę przywiązuje się do analizy cech sensorycznych jedzenia, czyli takich aspektów jak np.: kolor, konsystencja, smak, zapach, temperatura, sposób podania. Dodatkowo rodzic i dziecko co tydzień oceniają w skali od 1 do 10 nowo wprowadzane produkty, dzięki czemu na przestrzeni czasu można prześledzić szlak preferencji pokarmowych i skutecznie układać jadłospis oraz obserwować jego ewolucję.

JEDZENIE MOŻE BYĆ PRZYJEMNOŚCIĄ

Choć dla autystycznego dziecka z wybiórczością pokarmową i jego rodziców czy opiekunów czerpanie przyjemności z posiłków nie jest oczywiste, to dzięki skrupulatnej, regularnej pracy i interdyscyplinarnemu podejściu może się to zmienić. Z pewnością nie należy oczekiwać szybkich efektów, bo tworzenie nawyków żywieniowych to długofalowy proces, w którym pojawiają się regresy. Jednak ważnym jest, by pomimo przeszkód, kontynuować przyjęte rutyny i cały czas poszukiwać rozwiązań, które przybliżają pociechę do unormowania relacji z jedzeniem. Długa i kręta droga może zostać zwieńczona sukcesem, a nagrodą za jej podjęcie będzie dobrostan i możliwie najlepszy rozwój Twojego dziecka.

——————————————–

Materiały źródłowe:

• Wybiórczość pokarmowa a autyzm, [https://badamydzieci.pl/porady/autyzm/wybiorczosc-pokarmowa-a-autyzm/]
• Wybiórczość pokarmowa u dzieci z autyzmem, [https://pedagogika-specjalna.edu.pl/autyzm/wybiorczosc-pokarmowa-u-dzieci-z-autyzmem/]
• Sposoby na wybiórczość pokarmową w gabinecie terapeuty integracji sensorycznej, [https://terapiaspecjalna.pl/artykul/sposoby-na-wybiorczosc-pokarmowa-w-gabinecie-terapeuty-integracji-sensorycznej]
• Metoda Food Chaining – czym jest i jak wykorzystywać ją w praktyce?, [https://dietetycy.org.pl/food-chaining/]